Seminar Nasional Luta Hamutuk" TRANSPARENSIA IHA INDUSTRIA MINARAI NO GAS NUDAR MEIUS ATU EVITA MALISAN REKURSUS NATURAIS

Timor Leste Infrenta Rekursu Naturais.  Governu Timor Leste Uza ona Fundo hamutuk Billiaun 1.4

Governu tenki atensaun ba Transparansia

Diretor ONG Luta Hamutuk "Mericio Akara" Iha nia aprezentasaun hateten malisan rekursu naturais sai ona kostume ba ema hotu iha liu-liu nasaun sira ne’ebe mak iha riku mina no gas hanesan nasaun Anggola, Sireleon, Sudan no Nigeria. "AKARA" haktuir nasaun hirak ne’e mosu konfiltu barak tanba laiha transparensia  uza osan husi minarai no gas.

Tuir "AKARA" katak, malisan rekursu naturais ne'e akontese tanba fator barak hanesan: Korupsaun, Planu Dezenvolvimentu husi husi Governu fraku no mal jestaun ba osan mak mai husi minarai no gas. Tanba ne’e, nia parte husu ba Governu Timor Leste (TL) nune'e Transparensia Uza Fundu Rekursu Naturais para evita malisan iha tempu oin mai.

Eis Minitru Rekursu naturais José Teseira hateten Timor Leste infrenta ona malisan rekursu naturais kuaze orsamentu husi minarai nian ba hotu estranjeiru "Ita nia regras klaru nune'e osan barak mak sai, ne’eduni, kuandu halo alterasaun lei jestaun ne'e bebeik, loron ruma laos transparensia ideal ona" katak Texeira" liu husi Seminario Nasional ho tema “ Transparensia iha Industria Minarai no Gas Nu’udar Meius ida hodi Evita Malisan Rekursu Naturais” ne’ebe organiza husi ONG Luta Hamutuk iha salaun Delta Nova-Comoro Dili-Timor Leste, Sesta (22/10).

Tuir nia (Texeira), nu’udar nasaun foun, tenki evita hahalok sira ne’e, tanba  iha nasaun barak akontese populasaun hamlaha maske iha rekursu naturais barak. Tanba ne’e, nia dehan, Governu ne’ebe deit mak atu ukun iha futuru, presiza halo konsultasaun hodi foti desizaun ne’ebe tranparensia. "Politika tenke klaru. Sé lae hetan interferénsia politika ba jestaun finanseira. Bainhira lao hanesan ne’e entaun difisil atu hetan tranparensia".

Entreantu, Vise Prezidente Parlamentu Maria Paixao haklaken iha nasaun ne’ebe deit kuandu iha riku soin liu-liu iha disputa ba riku soin dala batak hamosu konflitu. "Iha rai barak ne’ebe riku soin ne’e hamosu konflitu no dala barak mos tanba jestaun ladiak halo povu sai ki’ak maske riku soin barak nia sublinna". Tan ne’e Paixao dehan Timor Leste presiza jetaun ne’ebe diak liu kona-ba fundu minarai atu nene’e iha futuru kontinua iha tranparensia hadok an husi husi malisan riku soin iha futuru. 

Governu uza ona 1,4 billoes

Entretantu Diretór Ezekutivu Fundo Petroliferu iha Banku Pagamentu Autoridade (BPA) Venansio Alves Maria tenik durante ne’e Governu uza osan fundu minarai nian hamutuk U$ Biliaun 1.4 hahú husi tinan 2005 to’o Junhu 2010. “Governu uza ona fundu minarai durante Setembru  2008 $ 620 milloens (seis sentos e vinte milloens). Ne’e bo’ot liu ona durante ezistensia fundu minarai nian,” nia deklara iha seminariu nasional nebe Instituto Luta Hamutuk halao. “ iha Junhu 2010 foin lalais ne’e simu tan reseitas husi fundu minarai hamutuk  U$ 10 milloens. Ne’e duni, bo’ot liu mak trimestral rua ne’e” nia esplika. Venansio haktuir tan husi tinan 2005 to’o agora konsege hasai U$ 1.4 billoens husi fundu ne’ebe mak iha. Dezde ezistensia fundu minarai iha 2005 ate agora, ita hasai U$ Billiuan 1.4 ate Junhu 2010.  Husi U$ Billiaun 1.4  ne’e Tuir ESI lolos ne’e U$ 478 deit, “.

Venansio akresenta husi returnu invesimentu mak hodi gasta ne’e hasai capital fundu U$ 930 milloens. Tan ne’e, nia dehan, sustentabilidade presiza hanoin atu labele hasa’e kapital tanba kuandu hasae kapital demais lahatene iha tinan 30 oin mai atu gasta to’o prosentu hira. Se ita hasa’e ba porsentu 8 kada tinan entaun la liu tinan 50 osan fundu nian bele hotu,” nia esplika.



Dirigente Media KABLAKIHUN

Dw